Cổ Học Tinh Hoa: Ất Giáp tranh luận

Truyện Dân Gian hay:

1. 21. Chết mà còn răn được vua Linh Công
2. 22. Yêu nên Tốt, Ghét nên Xấu | Vua Linh Công và Di Tử Hà
3. 23. Hà Bá Cưới Vợ
4. 24. Lợn nái giết con 
5. 25. Ất Giáp tranh luận 
6. 26. Khổng tử: Mặt trời xa hay gần? 
7. 27. Cổ nhân dạy cách phục lòng người 
8. 28. Lòng cương trực của Án Tử 
9. 29. Biết lẽ ngược xuôi là bậc thánh nhân 
10. 30. Kết cuộc của kẻ ngoại tình

Giáp hỏi Ất: "Ðúc đồng làm chuông, đẽo gỗ làm dùi, lấy dùi đánh chuông tiếng kêu boong boong thì tiếng kêu ấy là tiếng kêu của gỗ hay của đồng?"

Ất đáp: "Lấy dùi gõ vào tường thì vách không kêu, gõ vào chuông thì đồng kêu, thế thì tiếng kêu ở đồng."

Giáp hỏi: "Thế lấy dùi gõ vào đồng tiền không kêu, thế thì có chắc tiếng kêu ở đồng mà ra không?"

Ất nói: "Ðồng tiền đặc, cái chuông rỗng, vậy tiếng kêu chỉ ở những đồ vật rỗng mà ra."

Giáp hỏi: "Thế lấy gỗ, lấy bùn làm chuông lấy dùi đánh lại không ra tiếng, thế thì có chắc tiếng kêu là ở đồ vật rỗng mà ra không?"

Sưu tập & kể lại: Thiên Hương

Lời bàn:

Tiếng kêu là gì? Chẳng qua là cái âm thanh từ hai vật ma sát, chạm vào nhau mà sinh ra.

Cứ xem Giáp, Ất tranh luận, thì cũng phân vân, không rõ tiếng kêu là tự chuông hay tự dùi ra. Muốn hiểu cho đúng, chính xác thì: khi bàn luận vật lý, cần phải vận dụng khoa học. Không biết khoa học mà bàn luận vật lý, thì không tài nào xác thực được.

Thế mới biết lẽ phải không cùng, càng nghị luận lắm mà không có cơ sở thì lại càng rối như tơ vò.

Ở đời cũng có những sự việc nên biết được thế nào, thì hay thế ấy. Chớ có cố chấp câu nệ cứ cho mình là phải biết hết cho bằng được mọi sự của người, như thế chẳng khác nào Ất Giáp tranh luận cái chuông đồng kia, mãi chẳng có hồi kết.

Từ câu chuyện này, nay mới có câu thành ngữ: "chẳng rõ ất giáp thế nào" để chỉ những sự riêng tư, cá nhân hay sâu xa của những người những việc mà ta không tài nào rõ được.