Cổ Học Tinh Hoa: Cầu ở mình hơn cầu ở người

Ngụy Văn Hầu hỏi Hồ Quyển Tử: "Cha hiền có đủ nhờ cậy không?"

Hồ Quyển thưa:

– "Không đủ".

– Con hiền có đủ nhờ cậy không?

– Không đủ!

– Anh hiền có đủ nhờ cậy không?

– Không đủ!

– Em hiền có đủ nhờ cậy không?

– Không đủ!

– Bầy tôi hiền có đủ nhờ cậy không?

– Không đủ!

Văn Hầu đổi sắc mặt, gắt rằng:

– "Quả nhân hỏi nhà ngươi năm điều mà điều nào nhà ngươi cũng cho là không đủ, tại cớ làm sao?"

Hồ Quyển nói:

– "Cha hiền không ai hơn Vua Nghiêu mà con là Đan Chu phải bị đuổi. Con hiền không ai hơn Vua Thuấn, mà cha Cổ Tẩu thực ngang ngạnh. Anh hiền không ai hơn Vua Thuấn mà em là Tượng rất ngạo mạn. Em hiền không ai hơn Chu Công mà Quản Thúc bị giết. Bầy tôi hiền không ai hơn ông Thang, mà Vua Trụ, Vua Kiệt bị mất nước. Mong người không được như ý, cậy người không được bền lâu Nhà Vua muốn cho nước được bình trị, thì phải cậy ở mình trước, hơn là mong nhờ người".

Lời bàn:

Cốt ý Văn Hầu nước Ngụy là chỉ muốn hỏi có thể cậy được bầy tôi không, nhưng lúc đầu có mượn mấy câu hỏi đến cha con, anh, em rồi mới dẫn vào đến vua tôi, Hồ Quyển Tử đáp như thế là rất phải. Cha tuy từ với con, con tuy hiếu với cha, anh tuy yêu em, em tuy kính anh, bầy tôi trung với vua, nhưng mỗi người vị tất đã là hay được đủ mọi vẻ. Nếu mình không chịu cầu ở mình, chỉ biết cầu những bậc ấy để đến nổi thất đức, thì chẳng những không lợi gì mà lại còn hại đến mình nữa. Ta mong người, nhưng người ai cũng có thân, không ai bỏ cái thân mình, để giúp cho ta, ta cậy người, nhưng người cũng có lúc cùng, không thể suốt đời mà đỡ đần cho ta được. Vậy ta ở đời chẳng nên chỉ biết mong cậy vào người. Ta phải biết tự chủ, tự lập, chớ có bỏ mình mà cầu người.